جشنواره فیلم فجر در یک نگاه

جشنواره‌ی فیلم فجر مهمترین جشنواره‌ی سینمایی ایران است که از سال ۱۳۶۱ تاکنون معمولاً بهمن ماه هر سال در تهران برگزار می‌گردد. تاکنون ۳۶ دوره از این جشنواره برگزار شده‌است که آخرین آن در سال ۱۳۹۶ بود. این جشنواره توسط بنیاد سینمایی فارابی و زیر نظر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برگزار می‌شود.

تاریخچه جشنواره فیلم فجر:

جشنواره فیلم فجر، جایگزینی برای جشنواره بین‌المللی فیلم تهران بود که تا پیش از انقلاب ۱۳۵۷ ایران، با حمایت دفتر مخصوص شهبانو فرح پهلوی در ایران برگزار می‌شد و در آن فیلم‌های برگزیده سینمای ایران در کنار آثار سینمای بین‌المللی به رقابت می‌پرداختند.

این جشنواره، در فاصله سالهای ۱۳۵۱ تا ۱۳۵۶، به صورت رسمی برگزار شد. نماد اصلی این جشنواره که به طور کامل با اصول و چارچوب‌های مرسوم در جشنواره های جهانی برگزار میشد، «بز بالدار» بود. استدلال برگزارکنندگان این جشنواره برای انتخاب این نماد چندان مشخص نیست اما به احتمال قریب به یقین حضور این تصویر در میان آثار حجمی باقیمانده از دوره هخامنشیان در این تصمیم‌گیری بی‎تاثیر نبوده است. نکته جالب اینکه محدودیت کمی و نیز کیفیت نه چندان بالای تولیدات سینمایی در سال‌های برگزاری این رویداد، سبب شد که فهرست دریافت‌کنندگان جایزه اصلی جشنواره به چند نام خاص محدود بماند. به عنوان مثال در شش دوره برگزاری جشنواره فیلم تهران چهار بار «بز بالدار زرین» بهترین بازیگر مرد بدون هیچ رقابتی به بهروز وثوقی رسید! و اینگونه سرنوشت نخستین جایزه رسمی سینمایی در ایران با بداقبالی گره خورد. بعد از انقلاب، این جشنواره تعطیل شد.

با وقوع انقلاب، شرایط تغییر کرد. در ایامی که بحث بر سر بودن یا نبودن سینما، محور مجادلات بود طبیعتا کسی به فکر جشنواره سینمایی نبود اما با سخنان حضرت امام (ره) درباره لزوم به رهگیری از پتانسیل سینما به عنوان «یکی از مظاهر تمدن» توجه به سینما در دستور کار قرار گرفت و در سال ۶۰ بود که جشنواره فیلم «میلاد» به‌عنوان اولین جشنواره سینمایی پس از انقلاب در پایتخت برگزار شد؛ جشنواره‌ای که طراح اصلی آن جمال امید بود و تنها به نمایش تعدادی از فیلمهای سینمایی داخلی و خارجی اختصاص داشت و عملا نشانه‌ای از رقابت و داوری در آن نبود. اما در سال ۶۱ و بعد از ۴ سال _ هم‌زمان با روزهای دهه فجر _ با برگزاری نخستین جشنواره فیلم فجر، سینمای ایران صاحب ویترینی رسمی شد تا تولیدات یک‌ساله خود را به قضاوت مخاطبان بگذارد. در دوره اول باز هم رقابت تولیدات نیمه تمام ماند و هیچ برگزیده‌ای معرفی نشد. در دور دوم برای نخستین بار تولیدات سینمای ایران پس از انقلاب مورد قضاوت قرار گرفت و برگزیدگان با «لوح زرین» جشنواره تقدیر شدند.

نخستین دوره جشنواره فیلم فجر از ۱۲ تا ۲۲ بهمن سال ۱۳۶۱ به دبیری حسین وخشوری برگزار شد.

در بخش‌های رقابتی این جشنواره، شرکت کنندگان برای کسب جایزه‌ی مخصوص که «سیمرغ بلورین» نام دارد با هم رقابت می‌کنند. دیپلم افتخار و لوح زرین از دیگر جوایز این جشنواره می‌باشند.

بخش بین‌الملل جشنواره:

جشنواره فجر تا سال ۱۳۷۴ فقط به تولیدات سالانه‌ی سینمای ایران می‌پرداخت. از سال ۱۳۷۴ جشنواره به صورت بین‌المللی برگزار می‌شود و علاوه بر سینمای ایران، در بخش بین‌الملل به بررسی فیلم‌هایی از سینمای جهان می‌پردازد. از سال ۱۳۹۳ بخش بین‌الملل جشنواره فیلم فجر نیز به صورت جداگانه در پنج بخش مختلف برگزار می‌گردد. به جز سیمرغ بلورین که برای بهترین فیلم اهدا می‌شود، سیمرغ سیمین برای دیگر رده‌های اهدا می‌شود. جایزه محمد امین و جایزه بین‌المذاهب از دیگر جوایز این جشنواره است.

سرگذشت سیمرغ جشنواره فیلم فجر:

در اولین سال‌های برگزاری جشنواره فجر، برگزارکنندگان به فکر معرفی یک نماد رسمی برای جشنواره افتادند. نمادهایی همچون نگاتیو، قلم و… پیشنهاد شد اما مدیران سینمایی مصر بودند که نمادی از میان اسطوره‌های ملی انتخاب شود. سیمرغ عطار تمام ویژگی های مد‌نظر مدیران را داشت؛ نمادی که به دلیل پشتوانه ادبی و نیز مفهوم «خودشناسی» و «به خود رسیدن» پاسخگوی دغدغه های معنوی و عرفانی مسئولان هم بود. اینگونه بود که «سیمرغ فجر» با طراحی ابراهیم حقیقی رونمایی شد.
ابراهیم حقیقی طراح، گرافیست و استاد دانشگاه است. وی طی گفت و گویی با خبرنگار ایسنا توضیحاتی را درباره این نشان ارائه کرده است که بخش‌هایی از آن را مرور می کنیم:

ایشان درباره نشان جشنواره فجر گفت: “معروف‌ترین نشانی که طراحی کرده‌ام سیمرغ جشنواره فجر است. سال ۶۱ که اولین جشنواره فیلم فجر برگزار شد، نشان دیگری برای آن توسط شخص دیگر طراحی شده بود. پس از تاسیس بنیاد سینمایی فارابی در سومین سال برگزاری جشنواره به خواست آقای بهشتی نشان جدید جشنواره را که از آن موقع تا الان استفاده می‌شود طراحی کردم.”

او افزود: “برای سال بعدش که قرار شد تندیسی برای برگزیدگان داشته باشیم، تندیس سیمرغ بلورین را هم با محوریت همین نشان ساختیم. سیمرغ در نشست‌های مکرری که در بنیاد فارابی داشتیم تصویب شد.”

حقیقی همچنین عنوان کرد: “در تعریفی که برای سیمرغ داشتیم باید بلورین می‌شد. سیمرغ را نمی‌توان از سنگ، برنز، فولاد، چدن یا چوب ساخت. سیمرغ یک مفهوم است. سیمرغ یک مرغ نیست که بتوان آن را تبدیل به حجم کرد. هر وقت خواستند آن را به حجم تبدیل کنند یا شبیه خروس شده یا طوطی و بلبل. سیمرغی که در آثار عطار و فردوسی و حافظ و مولانا هست، فقط می‌تواند بلوری باشد.”

سیمرغ حجمی جشنواره

این استاد دانشگاه درباره ایده حجمی کردن سیمرغ جشنواره که چند سال پیش اجرا شد نیز اظهار کرد: چند سال پیش بود که ایده حجمی کردن سیمرغ مطرح شد و من برای ساخت آن به پراگ که کریستال‌های بهتری در آنجا تولید می‌شود سفر کردم، اما سرانجام در ساخت شکل حجمی سیمرغ دخالتی نداشتم و متاسفانه ساخت آن هم با اعتراضاتی روبه‌رو شد.

البته لازم به ذکر است تندیس های جشنواره فجر همواره با حاشیه‌هایی همراه بوده‌اند و حال در آستانه سی و هفتمین دوره جشنواره فیلم فجر – ساخت تندیس‌های این جشنواره ملی در امارات باعث انتقادات جدی شده است.